کارشناسان فضای مجازی معتقدند بار تصمیمات غلط در حوزه‌های دیگر را شبکه‌های اجتماعی به دوش می‌کشند، در حالی که ریشه‌های موضوعاتی که در شبکه‌های اجتماعی پررنگ هستند را باید در سایر عرصه‌ها جستجو کرد و فیلتر و محدود کردن شبکه‌های اجتماعی ما را به سر منزل مقصود نمی‌رساند.
به گزارش داتیکا به نقل از ایسنا، جلسه نشست نقد و اندیشه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با موضوع «آسیب‌شناسی شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی» با حضور مهرنوش دارینی، روانشناس بالینی و مدرس دانشگاه، فردین علیخواه جامعه‌شناس و عضو هیأت علمی‌گروه جامعه‌شناسی دانشگاه گیلان و احسان شاه‌قاسمی عضو هیات علمی‌گروه ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
مهرنوش دارینی به نیازهای انسان از کودکی تا بزرگسالی اشاره کرد و گفت: برای جذب مخاطب در شبکه‌های اجتماعی و فضای ارتباطی از جذابیت‌های مختلف استفاده می‌کنند و این فضا امکان بیشتری برای ایجاد این جذابیت‌ها دارد.
وی با اشاره به شیوع ویروس کرونا و ورود جوامع به مرحله جدیدی از ارتباطات، افزود: در این مرحله بخش بسیاری از فضای واقعی به فضای مجازی تبدیل شده در صورتی که آموزش مناسبی هم در این زمینه نداریم.
این مدرس دانشگاه به لایو اخیر در اینستاگرام بین یکی از شخصیت‌های مطرح در این شبکه اجتماعی و نوجوان ۱۴ ساله اشاره کرد و گفت: این وضعیت در فضای حقیقی نیز وجود دارد اما شاید در فضای مجازی محرک و مشوق انگیزشی و قدرت مانور بیشتری وجود داشته باشد.
برگشتن از فضای مجازی اجتناب‌ناپذیر است
دارینی با بیان اینکه در این دوره کرونا استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی وارد سبد زندگی ما شده است، گفت: برگشتن از این فضا اجتناب‌ناپذیر است به‌طوری که هم‌اکنون به دلیل آموزش مجازی بچه‌های دبستانی نیز گوشی هوشمند دارند و الزاما بعد از این دوران نیز نمی‌توانند گوشی نداشته باشند. حریم شخصی نوجوانان از مواردی است که باید رعایت شود اما در این مرحله به تعارض حریم شخصی برمی‌خوریم، از طرفی والدین به دنبال هویت‌بخشی و نوجوان هم به دنبال استقلال است و به دلیل رعایت حریم شخصی نوجوان امکان نظارت بر عملکرد وی در فضای مجازی کم می‌شود.
وی تعیین سن ۱۸ سال را نیز چالشی عنوان کرد و افزود: تعیین این سن برای انجام هرکاری که افراد در دوران قبل از آن نتوانسته‌اند انجام دهند مناسب نیست چرا که بعد از این سن، جوان فکر می‌کند دیگر آزادی کامل دارد که هر کاری انجام دهد.
این روانشناس بالینی درباره راهکار برخورد با نوجوانانی مانند نوجوان لایو اخیر اینستاگرامی نیز گفت: فضای خانواده در این موارد بسیار مهم است و به وسیله مدیریت غیرمستقیم با قوانین خانواده امکان مدیریت این فضا وجود دارد. والدین باید اطلاعات خود را در این حوزه کامل کنند و به‌روز باشند تا فرزندان آنان احساس نکنند که والدین آنها از اطلاعات و تکنولوژی روز به دور هستند.
دارینی با اشاره به اهمیت یادگیری افراد درباره فضای مناسب خود، گفت: باید هر فرد مسوولیت فردی و اجتماعی رفتار خود را بر عهده بگیرد و کنترل‌ها باید به صورت درونی تبدیل شود. افراد باید مهارت‌های زندگی را به دست آورند. باید صبورانه برای خروج از آسیب‌ها راه‌حلی برای هر فرد داشته باشیم چرا که یک نسخه برای همه افراد پاسخگو نیست و مشکلی را حل نمی‌کند.
وی درباره بحث بستن و محدود کردن شبکه‌های اجتماعی نیز اظهار کرد: حذف ما را به سر منزل مقصود نمی‌رساند.
دسترسی به اینترنت، کودکان را دچار مشکل می‌کند
همچنین احسان شاه قاسمی -استاد دانشگاه- با اشاره به تئوری سرشت و ذات شبکه‌های اجتماعی، گفت: رسانه و شبکه‌های اجتماعی سرشتی دارد در صورتی که ما به عنوان استفاده‌کننده باید تعیین‌کننده باشیم. در دنیا بر اساس مطالعات توافق شده که تا سن ۱۸ سالگی فرد نمی‌تواند تصمیم درستی بگیرد، بنابراین دسترسی به گوشی و اینترنت برای زیر این سن مفید نیست و آنان را دچار مشکل می‌کند.
وی درباره لایو اخیر در اینستاگرام نیز تصریح کرد: بسیاری از افراد و مسوولین از این لایو تعجب کردند، در صورتی که این مسئله خیلی عجیب نیست و مدت‌هاست که این وضعیت وجود دارد و معلوم است مسوولین ما از نوع حضور نوجوانان در این شبکه اطلاعی ندارند. باید از این تکنولوژی استفاده کنیم اما افراد برای حضور در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی باید طرح شخصی داشته باشند و نوجوانان تا سن ۱۸ سال نباید وارد این شبکه‌های اجتماعی شوند چرا که منظومه‌ای مانند این فضا اجازه زندگی مناسبی را به یک نوجوان ۱۴ ساله نمی‌دهد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه بحران‌ها، انسان‌ساز هستند، گفت: محرومیت باعث پختگی و تلاش برای رهایی از آن می‌شود. من به هیچ عنوان برای فرزند نوجوانم گوشی تهیه نمی‌کنم و برای استفاده از آموزش مجازی نیز گوشی خودم را برای مدت محدود در اختیار او قرار می‌دهم.
شاه‌قاسمی درباره رعایت حریم خصوصی نوجوانان توسط والدین نیز گفت: بچه‌ها بخشی از وجود والدین و خانواده هستند و ما می‌توانیم در بخشی از حریم خصوصی آنان دخالت کنیم. فردگرایی روان انسان را می‌خراشد و هم والدین و هم فرزندان در این فضا زیان می‌بینند، مانند همان نوجوان ۱۴ ساله در لایو اینستاگرام که دچار فشارهای جسمی و روانی بود.
وی با بیان اینکه شبکه‌های اجتماعی استراحت فرزندان ما را نیز کنترل می‌کنند، گفت: مسئله جنسی مختص گروه خاصی مانند نوجوانان نیست و حتی بزرگسالان و متاهلین نیز این مشکلات را دارند و این مسئله هرگز حل نمی‌شود.
این مدرس دانشگاه به موضوع کنترل بر خود و آموزش آن تاکید کرد و گفت: باید به فرزندان خود آموزش دهیم که از لذت هم‌اکنون برای یک لذت بزرگتر گذر کنند. باید با بچه‌های خود صحبت کنیم و همه آموزش ببینیم و اگر فرزندان اشتباهی داشتند والدین باید ببخشند و حمایت کنند. جامعه فهم مناسبی دارد اما به دلیل اینکه مسیر بحث و گفت‌وگو بسته است، نتیجه مناسبی نمی‌گیرد.
این جامعه‌شناس به فیلتر تلگرام اشاره کرد و افزود: کسی که تلگرام را فیلتر کرد حتی در حد یک صفحه نمی‌دانست بعد از این کار چه اتفاقی می‌افتد و این کار مردم‌آزاری و بی‌حاصل بود و افراد به سمت شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام رفتند. آیا با فیلتر اینستاگرام لایوهای آنچنانی دیگر وجود ندارد؟ اینستاگرام برای استفاده محدود مفید و بیش از آن مضر است ولی نباید فیلتر شود.
بار مشکلات را شبکه‌های اجتماعی به دوش می‌کشند
فردین علیخواه -استاد دانشگاه- نیز با اشاره به مطرح شدن بحث بستن شبکه‌های اجتماعی، گفت: آیا ما می‌توانیم اتومبیل را جمع کنیم، از اساس نمی‌توانیم و شبکه‌های اجتماعی نیز به همین صورت است و باید به سمت ابزار ببریم و از آن استفاده کنیم. مشخص نیست برخی از مسوولین در چه جهانی سیر می‌کنند و چه برداشتی از این تکنولوژی دارند. آنچه در شبکه‌های اجتماعی بروز می‌کند حاصل خرابی در بقیه بخش‌ها است و بار آن مسائل و مشکلات را شبکه‌های اجتماعی به دوش می‌کشند.
این مدرس دانشگاه با اشاره به رشد دسترسی به محتوای جنسی بعد از فیلتر تلگرام، گفت: بار سایر تصمیمات غلط در حوزه‌های دیگر را شبکه‌های اجتماعی به دوش می‌کشند و ریشه‌های موضوعاتی که در شبکه‌های اجتماعی پررنگ هستند را باید در سایر عرصه‌ها جستجو کرد. رویکرد من مدیریت این فضا است نه کنترل، در صورتی که در جامعه بیشتر به دنبال کنترل افراد هستند زیرا در مدیریت نوعی ذکاوت و مهارت دیده می‌شود.
علیخواه با بیان اینکه موضوع نوجوانان و شبکه‌های اجتماعی مسئله ایران نیست، افزود: این موضوع در تمام دنیا نیز مطرح است به طوری که در انگلستان تحقیقی از ۳۰۰۰ نوجوان در این حوزه انجام شده و هم اکنون به عنوان کتابی منتشر و توصیه شده که هر خانواده این کتاب را داشته باشد.
موضوعاتی فراتر از لایو اینستاگرام در مدارس مطرح است
وی با اشاره به تحقیقات و یافته‌هایی که در این حوزه داشته است، افزود: مجراهایی که باید در این حوزه آموزش دهند دچار محافظه‌کاری هستند و نوجوانان و جوانان نیز به شبکه‌های اجتماعی پناه می‌برند. موضوعاتی فراتر از بحث‌هایی که در لایو اخیر اینستاگرامی مطرح شده در مدارس ایران مطرح است. نوجوانان به غیر این فضاها جایی برای صحبت کردن در این موضوعات ندارند و در ضمن شبکه‌های اجتماعی نیز از این حضور استقبال می‌کنند.
این استاد دانشگاه به بخشی دیگر از تحقیق محقق انگلستانی اشاره کرد و گفت: بر اساس این تحقیق نوجوانان با داشتن موبایل و همچنین صفحات شخصی در شبکه‌های مانند فیس‌بوک و اینستاگرام احساس هویت می‌کنند و این عضویت بخشی از هویت آنان را تشکیل می‌دهد.
مدرسه خلا آموزش در خانواده را پر کند
علیخواه به وجود بیش از ۱۰ میلیون نفر بی‌سواد در کشور اشاره کرد و گفت: مدرسه می‌تواند در این حوزه تعادل ایجاد کند و آموزش هایی را داشته باشد که بتواند خلا خانواده را در این حوزه مرتفع کند. البته آموزش در مدارس با هزاران اگر و اما مطرح است و دانش‌آموزان باید به مربیان و اولیا مدرسه اعتماد داشته باشند که به دلیل برخی عملکردها این اعتماد وجود ندارد.
این جامعه‌شناس با انتقاد از اینکه این موضوعات در ایران مانند بقیه مسائل سیاسی شده است، گفت: پیشنهاد من این است که مسوولین هیچ کاری نکنند و همین باعث سیاسی نشدن موضوع می‌شود و اساتید و کارشناسان این حوزه می‌توانند در این باره صحبت و نظرات خود را مطرح کنند.
علیخواه به شکاف دیجیتال بین نسل گذشته و نسل امروز در خانواده‌ها اشاره کرد و افزود: مدرسه تا اندازه‌ای می‌تواند این شکاف را پر کند. نقش تشکل‌های غیردولتی در این حوزه بسیار مهم است. فعالیت فعالان حقوق کودکان و زنان محترم شمرده شود و فضا برای فعالیت آنان مهیا باشد چرا که نقش موثری می‌توانند در این حوزه داشته باشند. همچنین مدارس از کارشناسان مجرب به عنوان مربیان تربیتی استفاده کنند.
