داتیکا- شبکه ملی اطلاعات ، اینترنت ملی و اینترنت بومی اصطلاحاتی است که در چند سال اخیر زیاد شنیده شده اند و ابهامات بسیاری برای کاربران اینترنت ایجاد کرده اند. در واقع از آنجایی که اینترنت دنیایی جهانی است که مردم کشورهای مختلف را به هم نزدیک کرده است، اینترنت ملی و بومی و شبکه ملی اطلاعات این ترس را در کاربران ایجاد می کند که از جهان اینترنت به یک فضای بسته داخلی پرتاب شوند و از آنجایی که شبکه های اجتماعی مانند اینستاگرام و واتس اپ و تلگرام این روزها مرجع تبادل اطلاعات است، ابهام در فیلترینگ و از دسترس خارج شدن این شبکه ها با اجرایی شدن طرح ملی اینترنت، نارضایتی و عدم موافقت درصد زیادی از کاربران اینترنت با این طرحد را به همراه داشته است.
اما به راستی شبکه ملی اطلاعات چیست و چه کاربردی دارد؟
به گزارش داتیکا، بر اساس تعریفی که در تبصره ۲ ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه درباره شبکه مورد بحث آمده است و شورای عالی فضای مجازی نیز آن را تصویب کرده، شبکه ملی اطلاعات کشور، شبکه‌ای مبتنی بر قرارداد اینترنت (آیپی)، به همراه سوئیچ‌ها و مسیریاب‌ها و مراکز داده‌ای است. به صورتی که درخواست های دسترسی داخلی و اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند، به هیچ‌وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت، خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود و این امر هرگز به معنای از دسترس خارج شدن اینترنت جهانی نیست. ارائه خدمات دولت الکترونیک مانند آموزش، بهداشت و درمان و یا حتی مصاحبه های اینترنتی از جمله مزیت های اینترنت داخلی به شمار می رود. با این حال با این که از سال ۱۳۸۴ و در دولت نهم این طرح کلید خورده است اما مناقشات بسیاری در آن مطرح است و هنوز تکلیف آن به درستی مشخص نیست.
این در حالی است که دولت دوازدهم معتقد است ۸۰ درصد از پروژه شبکه ملی اطلاعات را پیش برده است ، اما این سوال اساسی مطرح است که اگر این شبکه راه افتاده پس چرا هنوز ۹۵ درصد جست‌وجوی فضای مجازی از طریق گوگل انجام می‌شود و بیش از ۹۰ درصد پیام‌ها هنوز از طریق تلگرام فیلتر شده یا واتس‌اپ رد و بدل می‌شود؟
یک نشست و باز هم انتقاد
به تازگی و در نشستی با عنوان «شبکه ملی اطلاعات و محدودیت اینترنت؛ دو روی سکه» که روز ۲۶ دیدر سومین کنفرانس حکمرانی و سیاست‌گذاری عمومی برگزار شد زوایای مختلف کارایی این شبکه مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت که البته باز هم بی نتیجه بود.
در این نشست که نماینده مرکز ملی فضای مجازی به عنوان بازو حکمرانی در فضای مجازی هرچند با وجود دعوت در مراسم حضور نیافت؛ یاسر جلالی، دستیار ویژه سازمان تبلیغات اسلامی و کیوان جامه‌بزرگ، معاون توسعه راهبردی و امور شرکت‌های فناپ معتقد بودند که هنوز تعریف مشخصی از شبکه ملی اطلاعات ارائه نشده است و بدون شفافیت این شبکه کارآیی خاصی ندارد.
در مقابل اما امیر ناظمی، رئیس سازمان فناوری اطلاعات به عنوان نماینده‌ای از دولت تاکید داشت که این شبکه براساس وظایفی که به وزارت ارتباطات واگذار شده در حال کار است؛ اما برای دیدن نتایج بهتر در کنار دولت نهادهای دیگر هم باید از کسب‌وکارها داخلی در جهت تقویت شبکه ملی اطلاعات حمایت کنند و داده خود را در اختیار آنها قرار دهند. او در این نشست تاکید کرد که با وام‌های میلیاردی و فیلترینگ رقیب سرویس بومی و شبکه ملی اطلاعات رشد نخواهد کرد. ناظمی همچنین در مورد انتقاد نسبت به راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات به دلیل فعال نبود جست‌وجوگر و پیام‌رسان بومی گفت: «چند اتفاق برای پیام‌رسان و موتور جست‌وجو افتاد؛ اول اینکه یک نهاد خصوصی واقعی آنها را اجرایی نکرد؛ بلکه نهاد خصولتی وارد این ماجرا شد. دوم روش حاکمیت در قبال این دو سرویس این بود که سرویس‌های خارجی را فیلتر کنند تا مردم از سرویس داخلی استفاده کنند، به این سرویس‌ها پهنای باند و ۵ میلیارد تومان وام سوبسید دادیم. نتیجه این روش چه بود؟ یک شکست مفتضحانه.» او همچنین بیان کرد: «متولی این دو سرویس هم که شکست خوردند، افرادی بودند که همواره علیه ما صحبت می‌کردند. ما همواره متهم به غربگرایی هستیم. متهم به این هستیم که مفهوم استقلال را نمی‌فهمیم و نمی‌خواهیم شبکه ملی اطلاعات داشته باشیم.»
در ادامه این نشست یاسر جلالی، دستیار ویژه سازمان تبلیغات اسلامی با اشاره به اینکه شبکه ملی اطلاعات هنوز مفهوم و ساختار مشخصی ندارد،بیان کرد: «ما مدام در مورد شبکه ملی اطلاعات بحث نظری می‌کنیم یا توصیفی سلیقه‌ای از این شبکه داریم؛ اما تمام تعریف‌ها زمانی دقیق می‌شوند که سندی ارائه شود. سندی مانند سند معماری کلان که به تازگی کلیات آن تصویب شد.»
همچنین کیوان جامه بزرگ، معاون توسعه راهبردی و امور شرکت‌های فناپ به عنوان نماینده بخش خصوصی اعتقاد داشت که برداشت متفاوتی از کارکرد اینترنت و شبکه ملی اطلاعات وجود دارد. به گفته جامه‌بزرگ بخش خصوصی بالاخره راه خود را پیدا و سرویس ارائه می‌دهد اما فعالان این بخش در فضایی که هنوز در ابلاغ سیاست‌ها از سوی حاکمیت اختلاف‌نظر وجود دارد نمی‌توانند رشد کنند.
طرحی در سایه ابهامات
با توجه به آنچه در این نشست مطرح شد نیز می توان فهمید که ابهامات در خصوص اینترنت ملی و شبکه ملی اطلاعات در نبود یک مرورگر محبوب بومی همچنان ادامه دارد. همانطور که گفته شد، ایده اولیه شبکه ملی اطلاعات در سال ۱۳۸۴ در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تحت عنوان «اینترنت ملی» و «شبکه ملی اینترنت» مطرح شد. مراحل مطالعاتی این پروژه در دولت نهم انجام شد، در ادامه، این پروژه در سال ۱۳۸۹ با عنوان «شبکه ملی اطلاعات» در قانون برنامه پنجم توسعه گنجانده شد. هدف مسئولان این بود که کار این برنامه تا سال ۱۳۹۵ به اتمام برسد و بهره برداری از آن آغاز شود. تا پایان دولت دهم اصلاحاتی در طراحی این شبکه صورت گرفت و مرحله آزمایشی و پایلوت آن انجام شد.حالا با این که دولت دوازدهم مدعی عملی شدن ۸۰ درصدی این طرح است، اما هنوز کاربران اینترنت در ایران به جز فیلترینگ که آن را به شبکه ملی اینترنت ربط می دهد ، چیزی از این طرح را احساس نکرده اند و بااین که رفته رفته به پایان دولت دوازدهم نزدیک می شویم هنوز معلوم نیست این طرح به راستی چیست؟