آوا فلاح – مدت‌هاست که اختلالات اینترنتی به تجربه پرتکرار کاربران ایرانی تبدیل شده‌است. در آخرین مورد، پنج‌شنبه گذشته اختلال نسبتا گسترده‌ای در اینترنت کاربران شاتل اتفاق افتاد که ظاهرا در دسترسی کاربران دیگر سرویس‌دهندگان اینترنت هم احساس شد. در حالی که همچنان منشأ دقیق این اختلالات نامشخص است و اقداماتی که برای برطرف کردن آنها انجام شده، در عمل بی‌نتیجه بوده، اما شرکت ارتباطات زیرساخت در گزارشی که هفته گذشته از عملکرد سالانه خود منتشر کرد، مدعی بهبود شبکه شده و از افزایش ۵۰ درصدی ظرفیت فعال اینترنت بین‌الملل خبر داده است. کارشناسان اما معتقدند که چنین افزایشی، دستاورد مهمی به حساب نمی‌آید، چون در واقع فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی پرکاربر باعث شده تا عده زیادی از کاربران به پهنای باند بین‌الملل دسترسی نداشته باشند و این افزایش ظرفیت، در همین راستا به دست آمده است.
عدم شفافیت در اطلاع‌رسانی
به گزارش داتیکا به نقل از دنیای اقتصاد، روز پنج‌شنبه نت بلاکس، نهاد بین‌المللی ناظر بر امنیت و کیفیت اینترنت، با انتشار گزارشی از اختلال و کندی شدید در اینترنت کاربران شاتل موبایل خبر داد. بعد از آن بود که کاربران فضای مجازی نیز در همان زمان از اختلال در دیگر سرویس‌های اینترنت ثابت و اینترنت همراه خبر دادند. آمار منتشر شده از سوی رادار ابرآروان هم تایید می‌کند که اکثر دیتاسنترها با افت ترافیک شدید مواجه شدند. پشتیبانی شرکت شاتل دلیل این اختلال را به خارج از شبکه این شرکت نسبت داد و آرش کریم‌بیگی، مدیرعامل این شرکت هم در تایید این ادعا در توییتر خود نوشت: «از دقایقی پیش و به علت اختلال خارج از شبکه شاتل موبایل، برخی مشترکین سیم‌کارت‌های شاتل موبایل در برخی مناطق با اختلال در سرویس مواجه شده‌اند. بابت این اختلال مقطعی عذرخواهی می‌کنم. همکاران فنی در حال برطرف کردن مشکل هستند.» اما هفته‌نامه کارنگ به نقل از مقامات شاتل اعلام کرد که دلیل این اختلال، قطعی برق در دیتاسنتر این شرکت بوده است. محمد‌احسان خرامید، رئیس مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز با تایید اختلال به وجود آمده، در توییتر خود نوشت: «وجود مشکل در شبکه ارتباطی شاتل، باعث ایجاد اختلال برای مشتریان این اپراتور شده است.»
حامد بیدی یکی از فعالان حوزه فناوری درباره دلایل اختلالات موجود روی اینترنت و اپراتورها به «دنیای اقتصاد» گفت: «اگر توسعه شبکه به صورت تخصصی پیش نرود، بازیگران متنوعی در آن مداخله کنند و اگر طبق دستوراتی که منشأ آن فنی نباشد عمل شود، نتیجه همین خواهد شد. در سال ۱۴۰۱ به صورت مستمر اختلالاتی داشته‌ایم و تقریبا هفته‌ای وجود نداشت که در بخشی از شبکه اینترنت یا شبکه ملی اطلاعات اختلالی رخ نداده باشد. این اختلالات ممکن است در یک منطقه جغرافیایی خاص یا در سطح یک اپراتور خاص یا روی پروتکل‌ها یا دیتاسنترهای خاصی بوده باشد، اما به وضوح مشخص است که این اختلالات در سطوح مختلف وجود داشته و همچنان هم باقی هستند. با این حال هیچ گزارشی درباره دلایل این اختلالات منتشر نشده است و در گزارش سالانه زیرساخت و خود شرکت‌های سرویس‌دهنده هم نمی‌توان به راحتی سرنخی ازدلیل این اختلالات پیدا کرد.»
او در ادامه افزود: «بخشی از این اختلالات طبعا به خاطر توسعه نادرست معماری شبکه است. بخش دیگر سیاست‌هایی است که ابلاغ می‌شوند و اغلب در راستای فیلترینگ و رصد و پایش محتوا هستند. در کنار این موارد دلایل دیگری نیز وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به نیروهای انسانی غیرمتخصص که در این حوزه مشغول به کار هستند، اشاره کرد. به‌دلیل مهاجرت نیروهای متخصص و عدم تمایل بعضی از متخصصان به همکاری با نهادهای دولتی، در این زمینه فقر نیروی متخصص وجود دارد.»
گزارش عملکرد یا کاتالوگ تبلیغاتی؟
شرکت ارتباطات زیرساخت هفته گذشته چکیده‌ای از عملکرد و اقدامات اجرایی خود را در سال ۱۴۰۱ به‌صورت خلاصه منتشر کرده که به نظر می‌رسد آمار چندان حائز اهمیتی در آن ارائه نشده است. این شرکت که به‌طور انحصاری شبکه مادر مخابراتی کشور را در اختیار دارد، در گزارشی از عملکرد خود در سال ۱۴۰۱ اعلام کرد که در سال گذشته ظرفیت فعال اینترنت بین‌الملل کشور ۵۰ درصد افزایش یافته، اما در این گزارش اشاره‌ای به پهنای باند اینترنت کشور و ترافیک مصرفی نشده است.
بیدی درباره ادعای افزایش ۵۰ درصدی ظرفیت فعال اینترنت بین‌الملل در کشور در سال گذشته اظهار کرد: «منظور شرکت ارتباطات زیرساخت از ظرفیت فعال، مشخص نیست. در واقع این عبارت مبهم است، اما درباره معنی آن می‌توان حدس زد که شاید منظور، ظرفیت بالقوه‌ای باشد که استفاده از آن ممکن است براساس مصوبات شورای عالی فضای مجازی ممکن شود. احتمال دیگر آن است که با توجه به اینکه فیلترینگ وسیعی روی پلتفرم‌های بین‌المللی پرکاربر صورت گرفته است، طبیعتا بخش زیادی از مردم به پهنای باند بین‌المللی دسترسی پیدا نمی‌کنند و به همین دلیل یک ظرفیت خالی ایجاد شده است. این موضوع از این نظر محتمل است که پیش‌تر نیز یک عدد و رقم غیررسمی منتشر شده بود که نشان می‌داد اندازه ترافیک بین‌المللی از ۶ ترابیت بر ثانیه، بعد از اعمال فیلترینگ گسترده به ۵/ ۲ ترابیت بر ثانیه رسیده است. اگر فرض کنیم قبلا ۶ ترابیت بر ثانیه تامین می‌شد، طبیعی است که بعد از فیلترینگ بیش از ۵۰ درصد از آن ظرفیت خالی مانده باشد.»
افزایش ظرفیت پهنای باند بین‌الملل از ابتدای دولت سیزدهم موضوعی بحث‌برانگیز بود و در نیمه دوم سال ۱۴۰۰ بارها از عدم افزایش ظرفیت، به عنوان عامل اصلی کندی سرعت اینترنت یاد شد. رئیس هیات‌مدیره شاتل در اواسط مهرماه ۱۴۰۰ در گفت‌وگو با «دیجیاتو» اعلام کرده بود که ظرفیت پهنای باند اینترنت کشور افزایش نداشته و همین امر موجب افت کیفیت اینترنت شده است؛ موضوعی که هرگز مورد تایید سیاستگذاران نبود.
شرکت ارتباطات زیرساخت در گزارش عملکرد سالانه خود، خودکفایی در تعمیر کابل‌های دریایی و رفع مشکل قطعی‌های بلندمدت لینک‌های بین‌الملل، استقرار سامانه DDos داخلی بر بستر IGW (توسعه شبکه دیتای بین‌الملل)، تهیه و اجرای الزامات فنی اتصال امن به IGW و آغاز توسعه شبکه IGW به ظرفیت سه ترابیت بر ثانیه و تکمیل در سال ۱۴۰۲ را از جمله اقدامات این شرکت در راستای توسعه اینترنت بین‌الملل اعلام کرده است. این در حالی است که در سال گذشته قطعی‌های متعدد اینترنت به صورت سراسری رخ داد و وزیر ارتباطات آنها را ناشی از حملات مکرر به شبکه اعلام کرد. در زمینه افزایش ترافیک داخلی هم که در سال گذشته همزمان با فیلتر شدن پرکاربردترین اپلیکیشن‌های بین‌المللی مانور تبلیغاتی فراوانی روی آن داده شد، در گزارش زیرساخت به فعال‌سازی نقاط IXP در پنج استان جدید و برنامه‌ریزی برای حضور در سه استان دیگر اشاره شده است. این در حالی است که سایت IXP تهران که مهم‌ترین مرکز تبادل ترافیک کشور است، عملا از پاییز سال گذشته در دسترس نیست. شرکت ارتباطات زیرساخت همچنین رکوردشکنی ترافیک IXP به بیش از ۲/ ۴ ترابیت بر ثانیه و کل ترافیک داخل به ۵/ ۶ترابیت بر ثانیه را از دیگر دستاوردهای زیرساخت در سال گذشته برشمرده است که طبق آنچه وزیر ارتباطات پیش‌تر اعلام کرده بود، به روزهای برگزاری جام جهانی فوتبال برمی‌گردد.
با توجه به تاکید دولت و وزارت ارتباطات بر تکمیل شبکه ملی اطلاعات، در گزارش زیرساخت آمده است که در دولت سیزدهم، میزان توسعه این شبکه ۶۰ درصد بوده که نقش شرکت زیرساخت در این روند توسعه بیش از ۶۸ درصد است. توسعه ۶۰ درصدی شبکه ملی اطلاعات یکی از اهداف سال ۱۴۰۱ وزارت ارتباطات بود که بنابر اعلام مرکز ملی فضای مجازی، پیشرفت این پروژه تا پایان سال گذشته ۵۷ درصد بوده است. با این حال شرکت ارتباطات زیرساخت مدعی است که نقش بیش از ۶۸ درصدی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در تحقق این هدف داشته است. شرکت زیرساخت حتی افزایش ۸۰ درصدی ظرفیت شبکه IP نسبت به ابتدای دولت سیزدهم (تا پایان ۱۴۰۲) و عقد بزرگ‌ترین قرارداد تاریخ شرکت ارتباطات زیرساخت به لحاظ معادل ریالی را از دیگر اقدامات موثر خود در سال گذشته عنوان کرده است. همچنین این شرکت در راستای تحقق افزایش ۱۰۰ درصدی شبکه انتقال نسبت به ابتدای دولت سیزدهم، دو اقدام را مدنظر قرار داده؛ نخست افزایش ظرفیت ۲۰ ترابیت بر ثانیه با استفاده از توانمندی داخل که بخشی از آن در سال ۱۴۰۱ بهره‌برداری شد و اقدام دیگر نیز افزایش ۱۵ترابیت بر ثانیه شبکه موجود است که از ابتدای شهریورماه ۱۴۰۰ کلید خورده و پیش‌بینی شده تا انتهای سال ۱۴۰۲ محقق شود.
آن‌طور که در گزارش شرکت ارتباطات زیرساخت آمده است، برای کاهش وابستگی به خدمات خارجی و توسعه شبکه ملی اطلاعات، افتتاح پروژه NTP در ۶ استان و برگزاری رزمایش پایداری آن، بهره‌برداری از پروژه DNS در ۶۵ درصد اپراتورها و آغاز پروژه پشتیبان با هدف تکمیل در سال ۱۴۰۲، ارائه سرویس DDos به زیرساخت‌های حساس و حیاتی و ابلاغ و اجرای الزامات مقاوم‌سازی اپراتورها در برابر حملات صورت گرفته است. همچنین در راستای حمایت از افزایش تولید ترافیک داخل، کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت و سرعت، توسعه مرکز تبادل ترافیک IXP در دستور کار این نهاد بوده است. در همین راستا نیز نقاط حضور IXP در ۵ استان طی سال گذشته فعال شده و برای حضور در سه استان دیگر تا پایان سال ۱۴۰۲ برنامه‌ریزی شده است؛ اقدامی که منجر به رکوردشکنی ترافیک IXP به بیش از ۲/ ۴ ترابیت بر ثانیه و کل ترافیک داخلی به ۵/ ۶ ترابیت بر ثانیه شد. با این همه و با وجود از دسترس خارج شدن وب‌سایت عمومی IXP تهران در سال گذشته، عملا امکان رصد مسیر پیشرفت و توسعه آن توسط کاربران وجود ندارد. همچنین بخش قابل‌توجهی از این افزایش ترافیک داخلی به سبب فیلتر اینستاگرام و واتس‌اپ محقق شده است.
بیدی درباره گزارش منتشر شده از سوی شرکت ارتباطات زیرساخت به «دنیای اقتصاد» گفت: «به نظر می‌رسد که این گزارش نبوده و تنها کاتالوگ تبلیغاتی یک شرکت است که بیشتر برای ذی‌نفعان دولت مانند نمایندگان مجلس و… تولید شده باشد. گزارش به صورت پاورپوینت ارائه نمی‌شود و باید جدول، نمودار و آمار داشته باشد. این گزارش عامیانه و غیرشفاف است و در بخش‌هایی از آن عدد و ارقامی عنوان شده است. به‌طور کلی به‌دلیل عدم ذکر عدد و ارقام دقیق در آن، امکان مقایسه هم وجود ندارد. به نظر می‌رسد این گزارش عملکرد به جای اینکه یک گزارش فنی دقیق باشد، یک کاتالوگ تبلیغاتی ضعیف از سوی یک شرکت دولتی است.»
در حالی که کاربران مرتبا با اختلالات گسترده موجود در شبکه اینترنت کشور دست به گریبان هستند، شرکت زیرساخت از بهبود کیفیت و پایداری شبکه خبر داده و ادعا می‌کند در سالی که کاربران در عمل از دسترسی به ارتباطات اینترنتی بدون اختلال بی‌بهره بوده‌اند، به تامین‌کننده اصلی اینترنت در برخی از کشورهای همسایه تبدیل شده است.
