داتیکا- کتاب سرشت فناوری از جمله مکتوبات جالب توجهی است که به ماهیت و چگونگی فناوری میپردازد؛ اینکه فناوری چیست و چگونه تکامل پیدا میکند. نویسندهی کتاب برایان آرتور، استاد سابق اقتصاد و مطالعات جمعیتشناسی دانشگاه استنفورد و از متفکران و نظریهپردازان پیشگام نظریهی پیچیدگی است. آرتور بر این باور است که تکنولوژی و فناوری در زندگی انسانها از اهمیت حیاتی و بنیادی برخوردار است و از آن جایی که فناوری همواره بیشتر از هر عامل دیگری بر چگونگی و کیفیت زندگی انسانها تاثیر گذار بوده، لازم است که ماهیت درونی آن به درستی شناخته و روشن گردد.
علی رغم اینکه نویسندهی کتاب شیفتهی علوم و مفتون فناوری است و از دانستن آنچه که در جهان فناوری به وقوع میپیوندد لذت میبرد، اما خود را طرفدار و حامی خاص فناوری نمیداند و معتقد است که فناوری همیشه مایهی پیشرفت و بهبود وضعیت زندگی بشر نیست. در واقع با وجود علاقهی آرتور به هواپیما و الکترونیک رادیوهای کهنه، او به فناوری و پیامدهای آن، نگاهی تردید آمیز و نامطمئن دارد. او دلیل علاقهاش را به بررسی این موضوع با کار غدهشناسان مقایسه میکند. اگرچه غده شناسان درباره سرطان مینویسند اما به این معنی نیست که آنها دوست دارند چنین بلایی سر مردم بیاید.
با وجود اهمیت موضوع فناوری، بسیاری از پرسشهای مربوط به این پدیده همچنان بیپاسخ ماندهاند: پرسشهایی دربارهی اینکه نوآوری چیست؟ فناوریهای جدید از کجا سرچشمه میگیرند و چگونه تکامل پیدا میکند؟ آیا تکامل فناوری، درست مشابه تکامل موجودات جاندار است؟ این کتاب در تلاش است تا به این پرسشها پاسخ دهد.
اهمیت کتاب از این جهت آشکار می شود که بدانیم مطلب در این باره بسیار کم است. مخصوصا وقتی که درمییابیم کلیت فناوری به اندازهی اقتصاد یا نظام حقوقی، جالب، پیچیده و گسترده است. درباره فناوریهای خاص به ویژه در زمینهی فناوریهای مد روز مانند رایانهها و زیستِ فناوری، مکتوبات و مطالب زیادی وجود دارد. اما دربارهی سرشت فناوری و تکامل آن مطلب چندانی موجود نیست. مطالب معدودی که در این رابطه وجود دارد حاصل اندیشههایی از فیلسوفان فرانسوی و مهندسان درباره فناوری است.
برایان آرتور در این کتاب به دنبال چیزی عمیقتر از آرای این اندیشمندان میگردد. چیزی که به صورت نظریه کلان فناوری قابل عرضه باشد. او به دنبال بحث درباره اصول زیربنای فناوری و در واقع آن منطق مشترکی است که به فناوری ساختار میدهد و مسیر پیشروی و پیشرفت آن را مشخص میکند.
نویسنده در توضیح بحثهایی که در کتابش آورده، گفته است که در تدوین این کتاب از بحثهای موجود دربارهی فناوری کمک میگیرد. این بحثها حاصل کار گروه کوچکی از اندیشمندان شامل فیلسوفان، مهندسان، مورخان و دانشمندان علوم اجتماعی است. مفیدترین آنها، بحثهایی هستند مفصل و زیبا که مورخان درباره پدید آمدن موارد خاصی از فناوریها به میان آوردهاند. جای شگفتی است که بیشترین مطالب درباره بنمایه فناوریها و شیوههای پیدایش آنها از قلم نویسندگان تاریخهای عمومی تراویده است. از آن جایی که بخش اعظم جهان، برآمده از فناوریهاست و نه جنگها و پیمان نامهها، مورخان به طور طبیعی میخواهند بدانند جهان چگونه خودش را شکل داده است و از این روست که علاقه دارند بدانند فناوریها چگونه پدید میآیند.
این کتاب نظریهای ظریف و نیرومند دربارهی ریشهها و روند تکامل فناوری است. برخی معتقدند که تأثیر این کتاب در حوزهی فناوری قابل مقایسه است با تأثیر کتاب ساختار انقلابهای علمی تامس کوهن در حوزهی علم. نویسنده با قلمی روان و غیرفنی، ضمن شرح نمونههای فراوان و متنوعی از فناوری در رشتههای گوناگون، از اختراعات تاریخی گرفته تا فناوریهای پیشرفتهی امروزی، ما را به سفری چشمگشا میبرد؛ سفری که در پایان آن حس میکنیم تصورمان از فناوری و تأثیرات عمیق آن بر زندگی دگرگون شده است.
کتاب سرشت فناوری را محمد ابراهیم محجوب ترجمه کرده و توسط نشر نی به چاپ رسیده است.