به گزارش داتیکا، پروژهٔ Project Suncatcher گوگل، که هدف آن انتقال بخشی از زیرساخت پردازش هوش مصنوعی به فضاست، یکی از جسورانهترین و غیرمنتظرهترین گامهایی است که یک شرکت فناوری در سالهای اخیر برداشته است. این پروژه نهتنها پاسخی مستقیم به رشد افسارگسیخته نیازهای محاسباتی مدلهای هوش مصنوعی است، بلکه نشاندهنده تغییر پارادایم در نگاه شرکتها به «مقیاسپذیری» در عصر هوش مصنوعی محسوب میشود. ایدهٔ اصلی ساده به نظر میرسد: مادامیکه زمین دیگر توان تأمین انرژی، آب و فضای فیزیکی برای گسترش دیتاسنترها را ندارد، بخشی از این پردازش باید به محیطی منتقل شود که نه کمبود انرژی دارد، نه محدودیت فضا و نه نیاز به خنکسازی: مدار زمین.
محاسبات ابری طی ۱۵ سال گذشته به زیرساخت اصلی اقتصاد دیجیتال تبدیل شدهاند. اما ظهور هوش مصنوعی مولد، این وضعیت را دگرگون کرده و مصرف انرژی دیتاسنترها را در سطحی بیسابقه بالا برده است. مدلهای چندصد میلیارد پارامتری، هزاران GPU و TPU و شبکههای عظیم پردازشی نیاز دارند و این مصرف برق و آب برخی کلانشهرها را تحت تأثیر قرار داده است. در چنین شرایطی، گوگل بهجای تلاش برای ساخت دیتاسنترهای بیشتر روی زمین، مسیری را انتخاب کرده که حتی پنج سال پیش بیشتر شبیه به داستان علمیتخیلی بود.
پنلهای خورشیدی در فضا مزیتی اساسی دارند: مواجهه دائمی با خورشید بدون وجود شب، ابر، آلودگی هوا یا محدودیت جغرافیایی. بنابراین انرژی خورشیدی در مدار زمین تقریباً بهصورت ۲۴ ساعته قابل استفاده است و میتواند نیاز پردازشی سنگین هوش مصنوعی را تأمین کند. اتصال ماهوارهها از طریق لینکهای لیزری نیز این امکان را میدهد که خوشهای از ماهوارههای پردازشی مانند یک دیتاسنتر منسجم عمل کنند. ترکیب این دو نوآوری گامی بزرگ در جهت تحقق ایده «ابرپردازش فضایی» است؛ ایدهای که علاوه بر جنبه فناورانه، پیامدهای ژئوپلیتیک، اقتصادی و زیستمحیطی گستردهای نیز دارد.
افزایش شدید مصرف برق دیتاسنترهای زمینپایه، نگرانی اصلی دولتها و سازمانهای محیطزیستی است. در بسیاری از کشورها ساخت دیتاسنتر جدید با مخالفت جدی مواجه میشود، زیرا مصرف برق آنها گاه از ظرفیت نیروگاهی منطقه فراتر میرود. از طرف دیگر، سیستمهای خنککننده دیتاسنترها حجم عظیمی از آب را مصرف میکنند و در برخی ایالتها و کشورهای کمآب به یک چالش سیاسی تبدیل شدهاند. گوگل دقیقاً این گره را هدف گرفته و قصد دارد بار انرژی و مصرف آب را از زمین حذف کند. این تصمیم نهفقط پاسخی به بحران، بلکه یک مزیت رقابتی است که در آینده میتواند فاصله گوگل با دیگر شرکتهای بزرگ را افزایش دهد.
با وجود این، پروژه Suncatcher موانع فنی قابلتوجهی دارد که موفقیت آن را به چالش میکشد. نخست اینکه تراشههای پردازشی در فضا باید در برابر تابشهای کیهانی مقاوم باشند؛ تابشهایی که بهراحتی میتواند تراشههای بسیار پیشرفته را دچار خطا یا تخریب کند. دوم اینکه دفع حرارت در محیط خلأ بسیار دشوار است؛ زیرا هوا وجود ندارد تا گرما را خارج کند و این مسئله یکی از پیچیدهترین بخشهای مهندسی دیتاسنتر فضایی خواهد بود. همچنین، ساخت، پرتاب و نگهداری شبکهای از صدها یا هزاران ماهواره پردازشی نیازمند سرمایهگذاری عظیم است، هرچند با کاهش هزینه پرتاب در سالهای اخیر، این چالش تا حدی قابل مدیریت شده است.
فراتر از پیامدهای فنی، این پروژه میتواند رقابت در حوزه هوش مصنوعی را وارد مرحلهای جدید کند. اگر گوگل موفق شود پردازش را از محدودیتهای زمین رها کند، دیگر شرکتها — از اپل تا آمازون، از متا تا شرکتهای چینی — ناچار خواهند شد مسیر مشابهی را دنبال کنند. در نتیجه، مدار زمین در آینده نزدیک احتمالاً شاهد شکلگیری «اقتصاد پردازش فضایی» خواهد بود؛ اقتصادی جدید که میتواند به صنعتی مستقل با بازیگران تخصصی، مقررات جدید و رقابتهای ژئوپلیتیک منتهی شود. چنین صنعتی بهجز فناوری، حوزههایی مثل امنیت، کنترل ترافیک فضایی، مدیریت زبالههای مداری و ارتباطات بینالمللی را نیز دگرگون خواهد کرد.
از سوی دیگر، این پروژه یک پیام روشن دارد: رشد هوش مصنوعی در سطح فعلی، حتی با پیشرفتهترین زیرساختهای زمینی نیز قابل پشتیبانی نیست و جهان برای ادامه مسیر نیازمند راهحلهای ساختارشکنانه است. حل مسئله مصرف انرژی و محدودیتهای فیزیکی، شرط اصلی ادامه توسعه مدلهای مولد است و گوگل با Suncatcher نشان میدهد که راهحل آینده نهدر زیرزمین دیتاسنترها، بلکه در بیرون از جو زمین است.
در مجموع، Project Suncatcher را میتوان نخستین گام جدی برای شکلگیری «ابررایانش فضایی» دانست؛ گامی که اگر موفق شود، نهفقط آینده گوگل، بلکه مسیر کلی صنعت هوش مصنوعی را تغییر خواهد داد. اگر این پروژه در سال ۲۰۲۷ به مرحله عملیاتی برسد، مدلهای هوش مصنوعی آینده احتمالاً در زیر نور مستقیم خورشید و صدها کیلومتر بالاتر از سطح زمین آموزش خواهند دید؛ نقطهای که مرز میان فناوری و فضا بیش از هر زمان دیگری تنگاتنگ خواهد شد
