با قطع مکرر برق و اختلال در عملکرد دیتاسنترها، اعتماد کسب‌وکارهای اینترنتی به سرویس‌‌‌دهندگان داخلی خدمات میزبانی وب در حال تضعیف است. در همین هفته اخیر که قطع برق دیتاسنتر برج میلاد آسیاتک، به خاموشی شمار زیادی از سرورهای شرکت‌ها ختم شد، یکی از مدیران «زرین‌‌‌پال» برآورد کرد که کسب‌و کارهای اینترنتی وابسته به سرویس این شرکت، درآمدی حدودا ۹ میلیارد تومان را طی این قطعی برق از دست دادهاند. این درحالی بود که عملکرد شرکت‌های دیگری که هاستینگ سرویس‌‌‌های خود را به شرکت‌های خارجی سپرده بودند، بدون وقفه دنبال شد. حال سوالی که مطرح می‌شود آن است که چه کسی قرار است جوابگوی این اعتماد از دست‌‌‌رفته باشد و رویکرد سیاستگذار در قبال آسیب‌‌‌هایی که آینده استارت‌آپ‌های این حوزه را تهدید میکند، چه خواهد بود؟
تهدیدی تازه برای کارآفرینان
به گزارش داتیکا به نقل از دنیای اقتصاد، در ادامه محدودیت‌‌‌های اینترنتی و موج مهاجرت نیروهای متخصص شرکت‌ها، سریال مشکلات کارآفرینان و مدیران استارت‌آپ‌های ایرانی حالا با ماجرای قطع و نوسانات مکرر برق دنبال می‌شود. نمونه این تنش و فشار روانی به خوبی در توییت‌‌‌هایی مشهود بود که علی امیری، هم‌‌‌بنیان‌گذار زرین‌‌‌پال به صورت سریالی از وضعیت بازگردانی سرورهای این شرکت در زمان قطع برق یکی از دیتاسنترهای میزبان سرورهای این شرکت منتشر می‌‌‌کرد. وی با بیان اینکه کارشناسان این شرکت ناچار شدند فورا خود را به محل دیتاسنترها برسانند، از بالا رفتن دمای سرورها و خاموش شدن آنها خبر داد. از دسترس خارج شدن سرویس چنین کسب‌وکاری که مقدمات مالی خدمات پرداختی بسیاری از کسب‌وکارهای اینترنتی دیگر را فراهم میکند، طبیعتا به اختلال در شمار زیادی از کسب‌وکارهای اینترنتی دیگر نیز می‌‌‌انجامد. هم‌‌‌بنیان‌گذار زرین‌‌‌پال در برآوردهای اولیه خود اظهار کرد که احتمالا کسب‌وکارهای اینترنتی وابسته به سرویس این شرکت به دنبال قطعی برق اخیر مجموعا حدود ۹ میلیارد تومان درآمد از دست دادهاند. این تنها یک نمونه از زیان‌‌‌هایی بود که با روایت مدیر یک شرکت ملموس شد.
تبعات اختلالات ایجادشده در سرویس‌‌‌های میزبانی داخلی، به قطع سرویس پرداخت شرکت‌ها محدود نیست و در مواردی کل سرویس یک شرکت از دسترس خارج می‌شود و کاربران امکان استفاده از وب‌سایت و اپلیکیشن آن کسب و کار را از دست می‌‌‌دهند. نمونه بارز این مورد، برخی اپلیکیشن‌‌‌های سفارش غذا، تاکسی اینترنتی یا حتی وب‌سایت‌‌‌های خبری هستند که به‌دلیل یک قطعی کوتاه و به ظاهر ساده برق، ممکن است ساعت‌ها با مشکل مواجه شوند. تمام این مشکلات درحالی رخ می‌‌‌دهند که سال‌هاست سیاستگذاران شعار حمایت از سرویس‌‌‌ها و محصولات داخلی سر دادهاند و به روش‌‌‌های مستقیم و غیرمستقیم، کاربران و کسب و کارها را به استفاده از سرویس داخلی تشویق می‌‌‌کنند. طبق آنچه برخی کسب‌وکارهای اینترنتی در گفت‌وگوی خود با «دنیای‌اقتصاد» تاکید کرده‌‌‌اند، اکنون با وجود نرخ بالاتر دلار، همچنان هزینه استفاده از برخی سرویس‌‌‌های خارجی میزبانی وب مقرون‌‌‌به‌‌‌صرفه‌‌‌تر است و پایداری بیشتری نیز دارند؛ اما اعمال سیاست‌‌‌هایی مانند ایران‌‌‌اکسس کردن برخی سرویس‌‌‌ها (مانند سامانه‌‌‌های استعلام، احراز هویت و شبکه بانکی) این کسب‌وکارها را ناچار کرده تا از یک سرویس میزبانی (هاستینگ) داخلی استفاده کنند. مدیر یکی از این کسب‌وکارها به «دنیای‌اقتصاد» میگوید: تا زمانی که پایداری سرویس‌‌‌های هاستینگ داخلی مقبول بود، هزینه بالاتر یک سرویس داخلی نسبت به مشابه خارجی آن را می‌‌‌پذیرفتیم و دلخوش به این بودیم که حداقل قدمی برای کمک به رونق اقتصادی یک کسب‌وکار بومی برداشته‌‌‌ایم؛ اما حالا با اختلالات اخیر، دلزده و مستاصل هستیم و هر لحظه کسب‌وکار خود را در معرض یک تهدید جدید می‌‌‌بینیم.
آینده مبهم سرویس‌‌‌دهندگان زیرساختی
گذشته از مشکلاتی که نوسانات برق در دریافت خدمات میزبانی وب و اپلیکیشن کسب‌وکارهای عرضه کالا و خدمات اینترنتی ایجاد کرده، کسب و کارهایی که در قالب ارائه‌دهندگان خدمات ابری و زیرساختی، این سرویس‌‌‌ها را تامین می‌‌‌کنند نیز در لایه اول به شدت متضرر شده و با تضعیف اعتماد مشترکان داخلی به آنها، پیشرفت آتی شرکت خود را در هاله‌‌‌ای از ابهام می‌‌‌بینند. این مساله زمانی جدی می‌شود که سرویس این شرکت‌ها چه از نظر پایداری و چه از نظر هزینه، نسبت به سرویس برخی شرکت‌های خارجی صرفه کمتری دارد و ممکن است در صورت رفع محدودیت‌‌‌های دولتی، میل آتی کسب‌وکارها به استفاده از خدمات آنها به شدت کاهش یابد.
پویا پیرحسینلو، هم‌‌‌بنیان‌گذار و مدیرعامل شرکت خدمات ابری آروان که یکی از استارت‌آپ‌های شناخته شده در این حوزه نیز به حساب می‌‌‌آید، در گفت‌وگوی خود با «دنیای‌اقتصاد» به تشریح علل بروز اختلالات اخیر در سرویس‌‌‌دهی شرکت خود و دیگر رقبا می‌پردازد و میگوید: «طبق استانداردهای جهانی برای آنکه از بروز چنین مشکلاتی در سرویس‌‌‌دهی شرکت‌های تامین‌‌‌کننده خدمات زیرساختی جلوگیری شود، یک دیتاسنتر باید این امکان را داشته باشد تا حداقل از دو مرکز مستقل، برق شهری دریافت کند. این درحالی است که اکنون به‌دلیل مشکلاتی که در زیرساخت تامین برق وجود دارد، هیچ دیتاسنتری در کشور یافت نمی‌شود که بتواند به دو پست متمایز برق دسترسی داشته باشد و همین مساله باعث شده وابستگی مراکز داده به سیستم‌‌‌های برق اضطراری و جایگزینی که در محل خود دیتاسنتر تعبیه شده است، بیشتر از معمول شود.»
مدیرعامل ابرآروان در ادامه می‌‌‌افزاید: «نکته دیگری که در کنترل نوسانات و اختلالات برق از سوی دیتاسنترها اهمیت دارد آن است که توان آن ژنراتورهای پشتیبانی که برای چنین حوادثی در نظر گرفته شده چقدر است؛ زیرا مثلا زمانی که میزان قطعی برق به ۲۰ تا ۳۰ ساعت در هفته، می‌‌‌رسد، اساسا فشار مضاعفی به این ژانراتورهای پشتیبان وارد می‌شود و احتمال اینکه نتوانند کاملا پاسخگوی این نیاز باشند بالا می‌‌‌رود.» پیرحسینلو با اشاره به محدودیت‌‌‌های درآمدی شرکت‌ها، نرخ دلار، تحریم و… میگوید: «گاهی این عوامل باعث می‌‌‌شوند که کار تامین سخت‌‌‌افزار مورد نیاز برای UPSها با مشکل مواجه شود یا سرویس‌‌‌های دوره‌‌‌ای لازم با نظمی که باید انجام نشوند. این موارد در کنار حواشی دیگری که مثلا برای تامین سوخت باکیفیت برای ژنراتورها وجود دارد، دست به دست هم می‌‌‌دهند تا کل چرخه عملکردی سیستم‌‌‌های پشتیبان با نقصان مواجه شود و در زمان نیاز، نتواند آن‌طور که باید نیاز شرکت در جبران افت فشار یا قطع کامل برق را برطرف کند.»
سینا سلطانی، مدیرعامل ابر دراک، یکی از شرکت‌های ارائه دهنده خدمات ابری نیز با تایید محدودیت‌‌‌های شبکه تامین برق کشور که دست شرکت‌های ارائهدهنده خدمات زیرساختی را در فراهم کردن سرویس‌‌‌هایی در حد استاندارد جهانی بسته است، میگوید: «شرکتی مانند ما که سرویس‌‌‌های ابری ارائه می‌‌‌دهیم، با جابه‌جا کردن ترافیک خود از دیتاسنتری که با مشکل مواجه شده به یک دیتاسنتر دیگر، عملا کاری می‌‌‌کنیم تا کاربر نهایی تغییری حس نکند و اختلالی نیز در سرویس دریافتی آنها ایجاد نشود؛ اما بدون شک همین جابه‌جایی‌‌‌ها نیز فشار قابل‌‌‌توجهی به شرکت ما وارد میکند و حتی در مواردی، سوختن برخی قطعات سرورها، هزینه اضافه‌‌‌ای به کسب‌وکار ما تحمیل میکند.
سلطانی معتقد است که اقتصاد دیجیتال بر بستر مراکز داده پیش می‌‌‌رود و قلب دیتاسنترهای این مراکز و تجهیزات خنک‌‌‌کننده آنها، با انرژی‌‌‌هایی که از طریق شبکه برق تامین می‌شود، به تپش خود ادامه می‌‌‌دهند. وی تاکید میکند: اساسا حتی اگر مراکز داده فعلی سیستم‌‌‌های پشتیبان بسیار باکیفیتی تعبیه کنند نیز تکرار زیاد نوسانات و حوادث این چنینی ممکن است ضربه‌‌‌ای جدی به سیستم‌‌‌های آنها وارد کند و مانند مورد اخیری که برای دیتاسنتر برج میلاد اتفاق افتاد، کسب‌وکارهای متعددی برای ساعت‌ها از دسترس خارج شوند.
بن‌‌‌بست توسعه دیتاسنترها
برآیند اظهارات شماری از شرکت‌های فعال در زمینه ارائه خدمات زیرساختی حاکی از آن است که سیاستگذار با برگزاری جلسات متعدد با این شرکت‌ها، خواستار آن است که توسعه دیتاسنترهای کشور تسریع شود. محمد مظفری، از کارشناسان ICT کشور با تاکید بر اینکه بارها وزارت نیرو با بیان اینکه مصرف برق کشور با میزان توان تولیدی تناسب ندارد، بر مشکل در تامین منظم برق تاکید کرده و شرکت‌ها نیز در تمام این جلسات به صراحت این چالش را مورد تاکید قرار دادهاند. این کارشناس می‌‌‌افزاید: اگر این مشکل را در کنار چالشی که تعرفه‌‌‌گذاری دستوری و تحریم‌‌‌ها برای کسب‌وکارهای این حوزه ایجاد کرده‌‌‌اند قرار دهیم، پازل مشکلات شرکت‌های خدمات میزبانی وب تکمیل می‌شود و پاسخی به میسر نبودن توسعه مدنظر سیاستگذار خواهد بود. وی تشریح میکند: تجهیزات سخت‌‌‌افزاری این شرکت‌ها نیاز به اورهال (سرویس و ارتقا) مداوم دارند و با افزایش مصرف این مراکز، نیاز به این اقدامات تکمیلی و قطعات نیز افزایش می‌‌‌یابد. این درحالی است که تحریم‌‌‌ها و قیمت دلار، دست شرکت‌ها را برای این اقدامات بسته‌‌‌اند و عملا پیشرفت این صنعت را به بن‌‌‌بست رسانده‌‌‌اند.
این کارشناس سرویس‌‌‌های زیرساختی با تاکید بر پیامدهای توسعه نیافتن به موقع مراکز داده و سرویس‌‌‌های پشتیبان آنها میگوید: در اخبار شنیده می‌شود که مثلا قطع برق صرفا ۵ دقیقه بوده و به سرعت وصل شده؛ اما چیزی که به آن توجه نمی‌شود آن است که معنی همین قطع ۵ دقیقه‌‌‌ای برق برای یک مرکز داده و کسب‌وکارهایی که از آن سرویس می‌‌‌گیرند، از دسترس خارج شدن سرویس برای ساعت‌های طولانی است. وی میگوید: اساسا سرورها به گونه‌‌‌ای طراحی شده‌‌‌اند که باید به‌صورت مداوم روشن باشند و ۲۴ ساعته کار کنند؛ خاموش شدن یک سرور به هر دلیل اعم از نقص عملکرد سیستم‌‌‌های خنک‌‌‌کننده یا تامین نشدن برق خود سرور، به معنی آن است که باید مجددا تنظیمات راه‌‌‌اندازی آن سرور انجام شود که همین موضوع، زمان و زحمت فنی زیادی می‌طلبد. گذشته از اینها، قطع برق باعث وقفه‌‌‌ای ناگهانی در عملکرد سرور می‌شود که ممکن است به از دست رفتن اطلاعات و داده‌‌‌هایی که روی سرور قرار داشتند، بینجامد.
مظفری معتقد است که پس از محدودیت‌‌‌های اینترنتی سال گذشته که اختلالاتی در دسترسی به اینترنت بین‌الملل ایجاد کرده بود، شماری از کسب و کارها تصمیم گرفته بودند در انتخاب شرکت ارائهدهنده خدمات میزبانی تجدید‌نظر کنند و سرویس‌‌‌های میزبانی خود را به داخل کشور بیاورند؛ اما تکرار این قطعی‌‌‌ها و اختلالاتی که در عملکرد مراکز داخلی داده ایجاد کرد، این اعتماد را از بین خواهد برد و کسب‌وکارهای اینترنتی را از خدمات زیرساختی داخلی روی‌‌‌گردان میکند.
برآوردهای «دنیای‌اقتصاد» از چند شرکت ارائه دهنده خدمات زیرساختی و میزبانی نشان می‌‌‌دهد که در میان سرویس‌‌‌های خارجی، حتی با وجود دلاری بودن قیمت‌ها، می‌توان گزینه‌‌‌های باکیفیت و ارزان بیشتری نسبت به هاستینگ‌‌‌های داخلی یافت. مظفری تاکید میکند: اگر بتوانیم در کشور خدمات میزبانی و پشتیبانی باکیفیتی به کاربر ارائه دهیم، بدون شک کسب‌وکارها ترجیح می‌‌‌دهند از یک سرویس داخلی استفاده کنند و به رونق اقتصاد کشور خود کمک کنند. اما زمانی که کار به جایی برسد که کسب‌وکار فرد در معرض خطر قرار بگیرد، دیگر هیچ‌کدام از این موارد نمی‌تواند مشوق پایبندی مشترک به آن سرویس داخلی باشد و دیر یا زود ترجیح خواهد داد راهی برای دسترسی به یک سرویس زیرساختی پایدار و مطمئن و نجات کسب‌وکار خود پیدا کند.
برآیند آنچه کارشناسان و فعالان این حوزه اظهار کردند حاکی از آن است که غفلت سیاستگذار از رسیدگی به مشکلات شبکه تامین برق، کار را به جایی رسانده که حالا زنگ خطر حیات یک حوزه، یعنی شرکت‌های فعال در زمینه ارائه خدمات زیرساختی و میزبانی، به صدا درآمده و آینده این کسب و کارها با اما و اگر مواجه شده است. در نتیجه اگر سیاستگذار دغدغه‌‌‌ای برای آینده اقتصاد دیجیتال و حفظ حاکمیت داده دارد، باید پیش از بروز یک بحران جدی، فکری به حال این مشکل شود.