اینترنت در ایران داستان پر فراز نشیبی دارد که سال۷۲ نقطه آغاز آن بهحساب میآید. سال ۷۲دانشگاههای ایران حدود یک‌سال بعد از دانشگاههای اروپایی به شبکه اینترنت وصل شدند.
اواخر سال۷۲ بود که پروتکل TCP/IP سرانجام در ایران راهاندازی شد که امکان اتصال به شبکه اینترنت را فراهم می‌کرد. البته چون آن زمان شبکه ایران یک زیر شبکه از شبکه دانشگاه وین بود، آخر آدرسها، نشانی دانشگاه وین یعنی « univie. at» درج میشد.
به گزارش داتیکا به نقل از همشهری آنلاین، سرعت اتصال در آن سال خیلی کم بود. کل ظرفیت اتصال کشور۹٫۸کیلوبیت در ثانیه بود. البته در آن زمان هنوز سرویسهای web و فایلهای گرافیکی راه نیفتاده بود و همین سرعت ۹٫۸ برای تبادل ایمیل کفایت می‌کرد.
در واقع اینترنت به شکل امروزی خود در سال۷۲برای استفاده‌های دانشگاهی وارد ایران شد. در ابتدا خدمات اتصال به اینترنت فقط به کاربران دانشگاهی داده میشد. استفاده عمومی از اینترنت برای نخستین بار توسط شرکت ندا رایانه مهیا شد. همان زمان هم گسترش اینترنت مخالفان خود را داشت. گروهی از مقامهای کشور، اینترنت را موضوعی موقت و مد روز میدانستند و تصور میکردند این فناوری بهزودی محو میشود. این گروه همان زمان کوشش میکردند شبکه محدودتری به نام x25 را راهاندازی کنند و میگفتند هر نوع فعالیت شبکهای، باید تحت همین شبکه انجام شود. ۲سال پس از آنکه نخستین ارتباط ایرانی با شبکه جهانی برقرار شد، مجلس شورای اسلامی تاسیس شرکت «امور ارتباطات دیتا» تحت نظر شرکت مخابرات ایران را تصویب کرد و مسئولیت توسعه خدمات دیتا در سطح کشور را بهصورت انحصاری در اختیار آن قرار داد.
قدمهای چند ساله
اتصال به شبکه جهانی حالا شاید دیگر برای ما عادی شده باشد اما زمانی دسترسی به اینترنت یا حتی ایمیل مثل خیلی از فناوریهای تازه وارد دیگر یک ماجرای گران قیمت و از نظر برخی مسئلهای تفننی بهحساب میآمد.
قدمهای اول برای اتصال ایران به شبکه جهانی در سال۶۸ اتفاق افتاد. همهچیز از یک سفر آغاز شد. محمود بروجردی، داماد بنیانگذار جمهوری اسلامی، برای یک فرصت مطالعاتی به ایتالیا رفت و در آنجا برای نخستین بار با ایمیل و مفهوم شبکه بینالمللی آشنا شد. محمود بروجردی همسر زهرا مصطفوی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی و معاون اسبق وزارت آموزش عالی (وزارت علوم فعلی) و سفیر سابق ایران در فنلاند بود. او در واقع با شبکههایی آشنا شد که هنوز اینترنت امروزی نبود و به نام بیتنت شناخته میشد. او در بازگشت به ایران پیشنهاد اتصال به این شبکه دانشگاهی را به جواد لاریجانی، رئیس مرکز تحقیقات فیزیک نظری، داد و در ادامه، تحقیقات نشان داد کلید ارتباط در اختیار مؤسسه EARN (بنیاد شبکه پژوهشی اروپا) است.
در پاییز سال۱۳۷۱ با امضای جواد لاریجانی، مرکز فیزیک نظری از طریق شبکه «ارن» به دانشگاه لینس اتریش وصل و چندماه بعد (اول ژانویه ۱۹۹۳) برای نخستین بار دادههایی از طریق پروتکل NJE بین ایران و اتریش رد و بدل شد. به فاصله کوتاهی از این اتصال، پروتکل TCP/IP به دنیا معرفی شد و ایران نیز یک‌سال بعد از طریق همان دانشگاه وین به پروتکل جدید وصل شد. در همان زمان ایران تلاش کرد بهصورت مستقل به شبکه جهانی متصل شود و به همین منظور نامهای به اینترنیک (نهادی که در آن زمان به‌جای ICANN امروز، کنترل شبکه جهانی را در اختیار داشت) نوشته و آدرسهای اختصاصی ایران روی شبکه تعریف شد. ۴ زیردامنه AC برای دانشگاهها، CO برای شرکتها، OR برای نهادها و NET برای شبکهها تعریف شد.
مسئولان وقت آن زمان از دیدن ایمیل و امکان ارسال پست الکترونیکی شگفت‌زده شده بودند و آنهایی که رفتوآمد بیشتری با کشورهای خارجی داشتند تلاش کردند آن را در کشور توسعه دهند.
سیاوش شهشهانی، استاد دانشگاه صنعتی‌شریف و قائممقام سابق مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات در اینباره میگوید: یکی از نخستین دغدغههای مدیران و هیأت علمی این مرکز، ارتباط علمی و پژوهشی با دانشگاههای دنیا بود. در مرکز تحقیقات به این نتیجه رسیدیم که پست الکترونیک برای یک مرکز تحقیقاتی که میخواهد با دانشگاههای دنیا ارتباط داشته باشد، یک ضرورت اجتنابناپذیر است. بهدلیل شرایط پس از جنگ، برنامه گسترش ارتباط با دانشگاههای خارجی مورد نظر بود و یکی از سرلوحههای مرکز تحقیقات به شمار میآمد. ایمیل ارزانترین و سریعترین روشی بود که مورد توجه قرار گرفت.
صدای مودمهای دایالآپ
نخستین رایانهای که در ایران به اینترنت متصل شد در مرکز تحقیقات فیزیک نظری قرار داشت.
صدای مودم اینترنت دایالآپ همچنان خاطره جمعی نسلی از مردم ایران است؛ نسلی که اکنون دیگر یا جوانی را به پایان رسانده یا در سالهای پایانی آن هستند. سالهای پایانی دهه ۷۰و آغاز دهه۸۰با این صدا، کارتهای اینترنت و البته قطعیهای مکرر همراه بود. کارتهای اینترنتی ساعتی در آن زمان میان جوانها طرفدار داشت و بعضی از شرکتها آنها را آن‌قدر با ارزش میدانستند که در گاوصندوقهای خود از آنها نگهداری میکردند. کیفیت اینترنت در آن دوران طوری بود که نهتنها برای نسل جدید قابل تصور نیست، بلکه برای کسانی که آن زمان مصرفکنندهاش بودند هم دیگر به یک خاطره دور تبدیل شده است.
این اینترنت دیال آپ با خط تلفن خانه و شرکتها مهیا میشد. در واقع فرد با استفاده از مودم خود شماره تلفن شرکت فراهمکننده اینترنت را میگرفت و درصورت صحت اطلاعات کاربری کانکشن خود به اینترنت با سرعت بسیار پایین و حداکثر ۶۴کیلوبیت بر ثانیه وصل میشد.
