دو ماه است که از دستور رئیس‌جمهوری به مرکز ملی فضای مجازی برای رسیدگی به کندی اینترنت می‌گذرد و همچنان این تکلیف انجام نشده است. در این بین مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت با تکیه بر گزارش ۲ماه پیش انجمن تجارت الکترونیک که اعلام کرده بود کیفیت اینترنت در کشور نامطلوب است و اختلال‌های شدیدی در شبکه دیده می‌شود، ادعا کرده که اینترنت کشور دیگر اختلالی ندارد و حتی این موضوع به تایید این انجمن هم رسیده است. با این حال پیگیری خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» از رئیس انجمن تجارت الکترونیک تهران نشان می‌دهد که تنها برخی محدودیت‌های اینترنتی رفع شده و شبکه تا رسیدن به وضعیت مطلوب همچنان فاصله زیادی دارد. همچنین در این زمینه برخی از کارشناسان شبکه در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» اعلام می‌کنند که محدودیت‌های کمی برداشته شدند و بر اساس تجربه، رفع برخی محدودیت‌ها همیشگی و ادامه‌دار نیست.
محدودیتی که هم هست و هم نیست
رئیس شرکت ارتباطات زیرساخت در یک پیام‌رسان بومی گفته است که براساس تستی که در اواخر مردادماه روی شبکه زیرساخت با حضور تیم انجمن تجارت الکترونیک انجام گرفته، مشخص شده است که هیچ اختلالی در کل شبکه وجود نداشته و هر دو تیم هم روی این موضوع اتفاق‌نظر داشته‌اند. از طرف دیگر، بر اساس ادعای محمد جعفرپور، درحالی‌که پکت‌لاس در شبکه اپراتور مشاهده شده، اما از کُر شبکه اپراتور به بعد در شبکه زیرساخت و بین‌الملل، پکت‌لاس (به میزانی از بسته‌های داده می‌گویند که هنگام جابه‌جایی در شبکه به مقصد نمی‌رسند) مشاهده نشده است. همچنین طبق گفته او در تست بدون محدودیت در شبکه زیرساخت، سرعت ۷گیگابیت بر ثانیه ثبت شده است.
در مقابل نیما قاضی، رئیس انجمن تجارت الکترونیک تهران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» تاکید می‌کند که هر چند بعد از انتشار گزارش این انجمن درباره وضعیت بحرانی اینترنت، بازخوردهای خوبی از وزارت ارتباطات گرفته‌اند و در مدت گذشته با برگزاری جلسه‌های مختلف توانسته‌اند به تفاهم‌های خوبی درباره حل مشکل اینترنت کشور برسند، اما هنوز شبکه اینترنت کشور با شرایط مطلوب فاصله زیادی دارد. قاضی درباره اینکه آیا این جلسه‌ها منجر به رفع محدودیت‌ها و اختلال‌های اینترنت به‌صورت کامل شده است یا خیر، به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «بعد از انتشار گزارش از سوی انجمن، جلسه‌های مختلفی با وزارت ارتباطات برگزار کردیم. سه یا چهار هفته بعد از انتشار گزارش مشاهده کردیم که یکسری نکاتی که در گزارش انجمن درباره محدودیت‌ها روی شبکه و پروتکل‌های اینترنتی بود، اصلاح شده است. برای نمونه پروتکل HTTP/ ۳ که رادار کلادفلر نشان می‌داد از سمت اپراتورهای اینترنت ایرانی با مشکل مواجه بود، از یک تاریخی به بعد رفع شد و تاکنون هم دسترسی به این پروتکل امکان‌پذیر است.»به گفته قاضی، باز شدن این پروتکل برای سایت‌هایی که از آن استفاده می‌کنند، باعث می‌شود که باز شدن یک صفحه اینترنتی بین ۲۰ تا ۳۵درصد با سرعت بیشتری در دسترس کاربر قرار بگیرد. او همچنین اعلام می‌کند که کاهش اختلال بین ارتباط شبکه داخلی و خارجی، گشایش دیگری است که اتفاق افتاده و در این مورد توضیح می‌دهد: «در گزارش انجمن و براساس تستی که روی ترافیک در حال رفت و آمد بین ایران و خارج (بین‌الملل) انجام دادیم، مشخص شد که اختلال شدیدی در این زمینه وجود دارد؛ اما در دو هفته اخیر این اختلال بسیار کمتر شده و در واقع پکت‌لاسی که در تست‌های ما نشان داده می‌شد، حالا بسیار پایین آمده است.» قاضی با تاکید بر اینکه تغییرات در برخی لایه‌های شبکه به صورت محدود اتفاق افتاده است، تاکید می‌کند که باید تغییرات و کارهای زیاد دیگری هم انجام شود تا به وضعیت مطلوب نزدیک شویم. آن‌طور که او به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید، در حال حاضر آنها با پیگیری فنی از وزارت ارتباطات، تنها در مرحله زودبازده برای رفع موانع دسترسی به اینترنت بدون اختلال هستند. به گفته او، هنوز پیگیری‌های آنها وارد اقدامات میان‌مدت و بلندمدت نشده است.
فشار افکار عمومی یا راهی برای کاهش هزینه‌ها؟
در همین زمینه گروه دیگری از کارشناسان فنی تاکید می‌کنند که تنها بخشی از محدودیت‌های اینترنتی برداشته شده و بخش بزرگی از اختلال‌ها همچنان روی شبکه ادامه دارند. برای نمونه وحید فرید، فعال حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» تاکید می‌کند که در چهار روز گذشته و به‌صورت مشخص، دو محدودیت اینترنت برداشته شده است. به گفته او، اولین محدودیتی که رفع شده، باز شدن پروتکل HTTP/ ۳ است. همچنین طبق ادعای او محدودیت‌ها هم روی IPهای کلادفلر و هم روی دامین‌های کلادفلر به شکل محدودی کاهش پیدا کرده‌اند. آن‌طور که او توضیح می‌دهد، در چند روز گذشته دامین‌های اصلی کلادفلر که از طریق آنها خدمات‌دهی می‌کند، مانند دامین worker.dev و pager.dev، رفع فیلتر شده‌اند.
او درباره اهمیت این رفع محدودیت‌های کوچک و تاثیر آنها روی دسترسی کاربر نهایی به اینترنت می‌گوید: «کلادفلر یکی از خدمات‌دهندگان اصلی شبکه اینترنت است و ۴۰درصد از ترافیک وب‌سایت‌های برتر دنیا روی کلادفلر است. بنابراین برداشتن چند محدودیت کوچک از این سرویس‌دهنده تنها باعث می‌شود که خدمات‌دهندگان شبکه سرویس بهتری به مشتریان خود بدهند.» فرید با اشاره به رفع محدودیت پروتکلHTTP/ ۳ و تاثیر آن روی کاربران نهایی هم توضیح می‌دهد: «باز شدن پروتکل HTTP/ ۳ در کنار خودش باعث از بین رفتن چند محدودیت دیگر هم شده است. برای نمونه پیش‌نیاز رفع محدودیت از روی این پروتکل آن است که محدودیت از پروتکل UDP هم برداشته شود. همین پروتکل UDP در واقع پروتکل اصلی بسیاری از تونل‌های اینترنتی از جمله WireGuard است که یکی از تونل‌های محبوب برای استفاده از خیلی فیلترشکن‌های رایگان است.» به گفته او باز شدن تنها یک پروتکل مانند HTTP/ ۳ در پی خود حداقل باعث می‌شود خیلی از فیلترشکن‌های رایگان که از یک سال گذشته به‌دلیل محدودیت شدید اینترنتی و اجرای سختگیرانه سیستم فیلترینگ از کار افتاده بودند، دوباره فعال شوند.»
به گفته او به جز دو مورد رفع محدودیتی که به آن اشاره شده است، سایر محدودیت‌های شبکه اینترنت همچنان پابرجاست و حتی شدید‌تر از گذشته هم اعمال می‌شوند. فرید در پاسخ به این سوال که دلیل همین رفع محدودیت‌های کوچک اینترنت چه می‌تواند باشد، می‌گوید: «دلیل دقیق آن را نمی‌توانم بگویم؛ ولی شاید اصلی‌ترین دلیل آن خسارتی باشد که فیلترینگ به کسب‌وکارها و اپراتورها زده است. در گزارش اخیر مجلس از وضعیت اینترنت گفته شد که ۲۵درصد از ترافیک اینترنت کشور قابل شناسایی نیست، همین نشان‌دهنده شکست پروژه فیلترینگ است. در کنار این خسارات، فشار فعالان و افکار عمومی هم برای کاهش حداقلی این محدودیت‌ها بی‌تاثیر نبوده است.»
به باور او مسوولان تصمیم‌گیر وقتی دیده‌اند که با این محدودیت‌ها به اهداف خود نرسیده و فقط هزینه‌ها بالا رفته‌اند، شاید به این نتیجه رسیده‌اند که بعد از گذشت یک سال دیگر زمان این است که این محدودیت‌ها را – هرچند اندک و پله‌ای- از بین ببرند.
محدودیت‌هایی که هر روز تغییر می‌کند
در حالی که برخی کارشناسان به از بین رفتن تعدادی از محدودیت‌های اینترنت خوش‌بین‌اند و حتی کاهش این محدودیت‌ها و عقب‌نشینی سیاستگذار از ادامه این وضعیت را به فشار افکار عمومی و پیگیری نهادهایی مانند انجمن تجارت الکترونیک ارتباط می‌دهند، برخی دیگر از کارشناسان نه تنها اعلام می‌کنند که رفع محدودیت به شکل گسترده اتفاق نیفتاده، بلکه معتقدند که همین رفع محدودیت‌های کوچک هم شاید به این خاطر است که مسوولان در حال تست روش‌های جدید برای اعمال محدودیت‌های جدید در اینترنت هستند.
در این زمینه امین شایان، کارشناس فنی یکی از شرکت‌های خدمات‌دهنده در حوزه زیرساخت‌های شبکه، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» اعلام می‌کند که هنوز هیچ محدودیتی رفع نشده، چرا که اگر رفع محدودیتی رخ داده بود، مشتریان به آنها واکنش نشان می‌دادند. به گفته او ممکن است در حال حاضر بخشی از مشکل دسترسی به کلادفلر رفع شده باشد، اما فردا مجددا این مشکل‌ها سرجای خود باز می‌گردند و شرایط به صورتی نیست که رفع محدودیت‌ها برای یک هفته یا حتی یک ماه ادامه داشته باشد. او در این زمینه می‌گوید: «ممکن است گشایش‌های اندکی رخ داده باشد، اما همچنان مشکلات شدیدی روی شبکه وجود دارند و شرایط به یک سال و نیم پیش خود بازنگشته است. وقتی می‌توان گفت رفع محدودیت اتفاق افتاده است که مشکلات به صورت کامل حل شده باشند و شبکه به حالت پایدار رسیده باشد.» به گفته او در حال حاضر وضعیت شبکه به شکلی است که احتمالا امروز یک محدودیت رفع شود، اما در مقابل محدودیت جدیدی روی شبکه اعمال می‌شود که دور زدن این محدودیت، از قبلی‌ها سخت‌تر است.»
به باور این گروه از کارشناسان با توجه به تجربه یک سال گذشته نباید به رفع برخی محدودیت‌های ۲۴ساعته اینترنت چندان خوش‌بین بود، چرا که شاید تصمیم‌گیران در حال تست راه‌های جدیدی برای ایجاد محدودیت روی اینترنت هستند.
